Είδαμε χθες βράδυ την ταινία Uprising (2001) που αναφέρεται στην Εξέγερση του γκέτο της Βαρσοβίας για την οποία θα παραθέσω, με συντομία, όσα διάβασα. Όχι, δεν κολλήσαμε στην Πολωνία, απλώς μαθαίνω κάποια βασικά πράγματα για την πολύπαθη χώρα που επισκεφτήκαμε τελευταία και τα αναρτώ και για όποιον άλλον ενδιαφέρεται.
- Η εξέγερση του γκέτο της Βαρσοβίας (με δυο λόγια, κυρίως γιατί η φρίκη δεν περιγράφεται)
Πολλοί Εβραίοι στα γκέτο της ανατολικής Ευρώπης προσπάθησαν να προβάλουν αντίσταση κατά των Γερμανών και να οπλιστούν με λαθραία και αυτοσχέδια όπλα. Από το 1941 έως το 1943, σχηματίστηκαν παράνομα κινήματα αντίστασης σε περίπου 100 εβραϊκές ομάδες. Η πλέον γνωστή προσπάθεια Εβραίων να προβάλουν ένοπλη αντίσταση στους Γερμανούς εκδηλώθηκε στο γκέτο της Βαρσοβίας.
Το καλοκαίρι του 1942, περίπου 300.000 Εβραίοι εκτοπίστηκαν από τη Βαρσοβία στην Τρεμπλίνκα. Όταν οι μαρτυρίες για μαζικές δολοφονίες στο κέντρο εξόντωσης έφτασαν στο γκέτο της Βαρσοβίας, μια ομάδα επιζησάντων που αποτελείτο κυρίως από νεαρά άτομα δημιούργησε μια οργάνωση που ονομαζόταν Z.O.B. (από τα αρχικά των πολωνικών λέξεων Zydowska Organizacja Bojowa, που σημαίνει Εβραϊκή Οργάνωση Μαχητών). Η Z.O.B., υπό την ηγεσία του 23χρονου Mordecai Anielewicz, εξέδωσε διακήρυξη με την οποία καλούσε τον εβραϊκό λαό να αντισταθεί αρνούμενος να μεταβεί στα σιδηροδρομικά βαγόνια. Τον Ιανουάριο του 1943, οι μαχητές του γκέτο της Βαρσοβίας άνοιξαν πυρ εναντίον Γερμανών στρατιωτών ενώ αυτοί προσπαθούσαν να συλλάβουν κι άλλους κατοίκους του γκέτο για να τους εκτοπίσουν. Οι μαχητές χρησιμοποιούσαν ένα μικρό απόθεμα όπλων που είχαν φέρει κρυφά στο γκέτο. Μετά από μερικές ημέρες τα στρατεύματα υποχώρησαν. Αυτή η μικρή νίκη ενέπνευσε τους μαχητές του γκέτο να προετοιμαστούν για μελλοντικές αντιστασιακές ενέργειες.
Στις 19 Απριλίου 1943 γερμανικά στρατεύματα και η αστυνομία μπήκαν στο γκέτο, για να εκτοπίσουν τους εναπομείναντες κατοίκους του, σηματοδοτώντας την έναρξη της εξέγερσης του γκέτο της Βαρσοβίας. 750 μαχητές συγκρούστηκαν με τους βαριά οπλισμένους και άριστα εκπαιδευμένους Γερμανούς. Οι μαχητές του γκέτο κατόρθωσαν να αντέξουν σχεδόν ένα μήνα, στις 16 Μαΐου όμως η εξέγερση έληξε. Σταδιακά οι Γερμανοί είχαν καταφέρει να καταβάλουν κάθε αντίσταση. Από τους συλληφθέντες Εβραίους που ξεπερνούσαν τις 56.000, περίπου 7.000 εκτελέστηκαν, ενώ οι υπόλοιποι εκτοπίστηκαν σε στρατόπεδα.
- Ψάχνοντας πληροφορίες για την εξέγερση του γκέτο της Βαρσοβίας βρήκα και το ιστολόγιο του Ζαν Κοέν που παραθέτει τη δική του άποψη για το γεγονός:
Όπως πολλοί επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος, αισθάνομαι πάντα άβολα με τον τρόπο που έχει διαμορφωθεί η μνήμη του Ολοκαυτώματος. Ο μύθος της εξέγερσης του γκέτο της Βαρσοβίας αποτελεί ένα άριστο παράδειγμα.
Το καλοκαίρι του 1942 περίπου 300.000 Εβραίοι από το γκέτο στάλθηκαν στην Treblinka και δολοφονήθηκαν. Περίπου 50.000 άνθρωποι έμειναν πίσω. Γλίτωσαν τότε το θάνατο επειδή ήταν ειδικευμένοι εργάτες που εργάζονταν στα Γερμανικά εργοστάσια τόσο εντός όσο κι εκτός του γκέτο. Αυτοί οι άνθρωποι δεν σκέφτηκαν ποτέ την εξέγερση, σκέφτονταν μόνο την επιβίωση.
Μόνο μια μικρή ομάδα νέων εξεγέρθηκε, της οποίας το μέγεθος και οι προσπάθειες διογκώθηκαν σε μυθικές διαστάσεις στο Ισραήλ μετά την ίδρυση του κράτους το 1948. Το πιο σημαντικό, η εξέγερση που άρχισε στις 19 Απριλίου του 1943 ήταν αντίθετη με τη στρατηγική επιβίωσης των μαζών των Εβραίων που παρέμεναν στο γκέτο.
Η ιδέα της εξέγερσης και των ένοπλων εχθροπραξιών συμβάδιζε με το ήθος της Εβραϊκής κοινότητας στην Παλαιστίνη και του κατοπινού κράτους. Μεγαλοποιήθηκε από τους ακτιβιστές του εργατικού κινήματος – το κόμμα Ahdut Ha'avoda και το προσκείμενο σ’ αυτό κίνημα kibbutz – που έθεσαν αξιώσεις στην εξέγερση καταστέλλοντας τη μνήμη άλλων κινημάτων που συμμετείχαν όπως οι Bundists, οι κομμουνιστές και οι δεξιοί ρεβιζιονιστές.
Η εξέγερση διογκώθηκε επίσης μ’ ένα θόλωμα των στοιχείων: του αριθμού των Γερμανικών απωλειών, του αριθμού των μαχητών του γκέτο και της διάρκειας της εξέγερσης. Στα πρώτα έργα μετά το Ολοκαύτωμα, οι συγγραφείς μιλούσαν για τις εκατοντάδες των Γερμανών που σκοτώθηκαν. Αργότερα, ωστόσο, ήρθαν στο φως οι καθημερινές αναφορές που στέλνονταν από τον διοικητή που κατέστρεψε το γκέτο. Με βάση αυτές τις αναφορές του διοικητή των SS Jurgen Stroop – τις οποίες κανένας δεν αμφισβητεί – φαίνεται ότι στις εχθροπραξίες σκοτώθηκαν 16 Γερμανοί. Μετά την εμφάνιση αυτών των αναφορών, τα αρχικά έγγραφα για την εξέγερση αρχειοθετήθηκαν και δεν μνημονεύτηκαν ποτέ ξανά.
Ένα δεύτερο σκοτεινό στοιχείο είναι ο αριθμός των ατόμων που μετείχαν στην εξέγερση που πραγματοποίησαν δύο οργανώσεις ομπρέλες. Η πρώτη ήταν η αριστερή Εβραϊκή αντιστασιακή οργάνωση (Zydowska Organizacja Bojowa ή ZOB) η οποία περιελάμβανε ομάδες από κινήματα με σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές τάσεις, τόσο Σιωνιστικά όσο και μη-Σιωνιστικά. Η δεύτερη αποτελείτο από μέλη της δεξιάς Beitar η οποία λειτουργούσε εντός της Εβραϊκής Στρατιωτικής Ένωσης (Zydowski Zwiazek Wojskowy ή ZWW).
Ο Yitzhak (Antek) Zuckerman (Icchak Cukierman) ήταν ηγέτης της ZOB και μια προσωπικότητα κλειδί στην οικοδόμηση της μεταπολεμικής εικόνας της εξέγερσης στο Ισραήλ. Υποστήριξε ότι στην επανάσταση μετείχαν περίπου 500 μαχητές. Ένας άλλος συμμετέχων στην εξέγερση, ο Stefan Grayek, ανέβασε τον αριθμό στους 700.
Μεταξύ των ιστορικών, ο καθ. Yehuda Bauer του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ επέμεινε (χωρίς να προχωρήσει σε λεπτομέρειες) ότι υπήρξαν περίπου 750 έως 1.000 μαχητές ενώ ο καθ. Israel Gutman - ο οποίος είχε πάρει μέρος στην εξέγερση κι έγραψε ένα βιβλίο μετά από ξεχωριστή έρευνα - μείωσε τον αριθμό σε μόλις 350. Κανένα απ’ αυτά τα στοιχεία – εκτός ίσως του Bauer – δεν περιλαμβάνει τους μαχητές των δεξιών οργανώσεων από τους οποίους δεν υπήρξε κανένας επιζών για να παράσχει τη μαρτυρία του και των οποίων η συνεισφορά συναντούσε για πολλά χρόνια την εκκωφαντική σιωπή των ιθυνόντων.
Από πολλές απόψεις, η πιο αξιόπιστη μαρτυρία για την εξέγερση, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού των συμμετεχόντων σ’ αυτή, προέρχεται από έναν από τους ηγέτες της, τον Marek Edelman. Ο Edelman, ένας Bundist, παρέμεινε στην Πολωνία μετά τον πόλεμο κι επομένως έμεινε άθικτος από τους θεσμούς που οργάνωσαν τη μνήμη του γεγονότος στο Ισραήλ.
Ο Edelman τοποθέτησε τον αριθμό των μαχητών της ZOB σε περίπου 220. Ερωτηθείς για το που βασίζει τα στοιχεία του, αποκρίθηκε: “Ήμουν εκεί και ήξερα τους πάντες. Δεν είναι δύσκολο να γνωρίζεις 220 άτομα”. Όσο για τη διαφορά μεταξύ του αριθμού αυτού και των στοιχείων του Zuckerman, ο Edelman απάντησε: “Ο Antek είχε πολιτικά κίνητρα κι εγώ όχι”.
Υποθέτοντας ότι ο αριθμός των μαχητών της δεξιάς οργάνωσης – για την οποία δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία – ήταν μικρότερος, είναι λογικό να θεωρηθεί ότι ο συνολικός αριθμός των συμμετεχόντων στην εξέγερση δεν έφτανε τους 400 από τους περίπου 50.000 κατοίκους του γκέτο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου